Thực phẩm chức năng là gì?
Hiện chưa có một tổ chức nào đưa ra định nghĩa đầy đủ về thực phẩm chức năng, mặc dù đã có nhiều Hội nghị quốc tế và khu vực về thực phẩm chức năng. Tuy nhiên, thực phẩm đã được sử dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới.
Bộ Y tế Việt Nam định nghĩa thực phẩm chức năng: là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ gây bệnh. Tuỳ theo công thức, hàm lượng vi chất và hướng dẫn sử dụng, thực phẩm chức năng còn có các tên gọi sau: thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, sản phẩm dinh dưỡng y học.
Ở mỗi nước, thực phẩm chức năng được gọi bằng những thuật ngữ khác nhau: Các nước Tây Âu gọi là “thực phẩm – thuốc” (alicaments) hoặc dược phẩm dinh dưỡng (nutraceutics), thực phẩm bổ sung dinh dưỡng (food suplement); Trung Quốc gọi là “thực phẩm bổ dưỡng bảo vệ sức khỏe”; Việt Nam gọi là “thực phẩm đặc biệt”.
Thực phẩm chức năng là loại thực phẩm không chỉ cung cấp dinh dưỡng cơ bản mà còn có chức năng phòng chống bệnh tật và tăng cường sức khỏe nhờ các chất chống ôxy hóa (beta-caroten, lyconpen, lutein, vitamin C, vitamin E…), chất xơ và một số thành phần khác. Loại thực phẩm chức năng được kể đến đầu tiên là những thực phẩm mà khi ở dạng tự nhiên đã có những hoạt chất có lợi với lượng lớn. Tiếp đó là nhóm thực phẩm có ít hoạt chất hơn, phải bổ sung hoặc tinh chế cô đặc lại ở dạng dễ sử dụng, hay gây biến đổi gen để tăng hàm lượng một số chất có lợi.
Các loại thực phẩm chức năng
Thực phẩm chức năng bổ sung vitamin và khoáng chất: Loại này phổ biến ở các nước Mỹ, Canada, các nước châu Âu, Nhật Bản… như việc bổ sung iốt vào muối ăn, sắt vào gia vị, vitamin A vào đường hạt, vitamin và nước giải khát, sữa… Việc bổ sung này ở nhiều nước trở thành bắt buộc, được pháp luật hóa để giải quyết tình trạng “nạn đói tiềm ẩn” vì thiếu vi chất dinh dưỡng (thiếu i ốt), thiếu vitamin A, thiết sắt).
Ví dụ: Nước trái cây với các mùi khác nhau cung cấp nhu cầu vitamin A, vitamin E, B-caroten rất phát triển ở Anh. Sữa bột bổ sung axit folic, vitamin, khoáng chất rất phát triển ở Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hà Lan, Đức, Pháp, Ý, Braxin… Bổ sung iốt vào muối ăn và một số sản phẩm bánh kẹo được phát triển ở trên 100 nước. Bổ sung vitamin và khoáng chất vào các loại nước tăng lực được phát triển mạnh ở Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc. Bổ sung DHA, EPA… vào sữa, thức ăn cho trẻ…
Thực phẩm chức năng dạng viên, cốm bột : Đây là nhóm phong phú và đa dạng nhất. Tùy theo nhà sản xuất, có các dạng viên nang, viên nén, viên sủi, viên hoàn, gói cốm, gói bột,… chứa các thành phần chiết xuất từ tự nhiên và vitamin, khoáng chất.
Hoặc
Thực phẩm chức năng “không béo”, “không đường”, “giảm năng lượng”:
– Nhóm trà thảo dược: Được sản xuất, chế biến để hỗ trợ giảm cân, giảm béo, phòng chống rối loạng một số chức năng sinh lý thần kinh, tiêu hóa để tăng cường sức lực và sức đề kháng các loại thực phẩm chức năng này dành cho người muốn giảm cân, bệnh tiểu đường..
– Nhóm các loại nước giải khát, tăng lực: Được sản xuất, chế biến để bổ sung năng lượng, vitamin, khoáng chất cho cơ thể khi vận động thể lực, thể dục thể thao…
– Nhóm thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ là các polysaccharide không phải là tinh bột, là bộ khung, giá đỡ của của các mô, tế bào thực vật và có sức chống đỡ với các men tiêu hóa của người. Chất xơ có tác dụng làm nhuận tràng, tăng khối lượng phân, do đóchống được táo bón, phòng ngừa được ung thư đại tràng. Ngoài ra, chất xơ còn có vai trò đối với sự chuyển hóa cholesterol, tác dụng phòng ngừa nguy cơ suy vành, sỏi mật, tăng cảm giác no, giảm bớt cảm giác đói, do đó hỗ trợ việc giảm cân, giảm béo phì, hỗ trợ giảm tiểu đường. Nhiều loại thực phẩm giàu chất xơ được sản xuất, chế biến như các loại nước xơ, viên xơ, kẹo xơ…
Nhóm các chất tăng cường chức năng đường ruột bao gồm xơ tiêu hóa sinh học (probiotics) và tiền sinh học (prebiotics) đối với hệ vi khuẩn cộng sinh ruột già: Các vi khuẩn cộng sinh (probiotics) là các vi khẩn sống trong cơ thể, ảnh hưởng có lợi cho vật chủ nhờ cải thiện hệ vi khuẩn nội sinh. Các vi khuẩn này kích thích sự miễn dịch bảo vệ của cơ thể. Các thực phẩm chức năng loại này thường được chế biến từ các sản phẩm của sữa, tạo nên sự cân bằng vi sinh trong đường ruột.
Thực phẩm chức năng đặc biệt
Thức ăn cho phụ nữ có thai, thức ăn cho người cao tuổi, thức ăn cho trẻ ăn dặm, thức ăn cho vận động viên, phi hành gia, thức ăn qua ống xông dạ dày, thức ăn cho người có rối loạn chuyển hóa bẩm sinh,… thức ăn cho người đái tháo đường, thức ăn cho người tăng huyết áp, thức ăn thiên nhiên: tỏi, trà xanh, các chất sinh học thực vật…
